در فضای مدیریتی و سازمانی، دو واژه ی «تصمیم گیری» و «تصمیم سازی» اغلب به جای یکدیگر به کار می روند. اما فرق تصمیم ساز و تصمیم گیرنده، موضوعی است که اگر به درستی درک نشود، می تواند منجر به سوءبرداشت هایی در تفویض اختیار، مسئولیت پذیری و شکل گیری نظام های کارآمد مدیریتی شود.
در اغلب موارد، این تصمیم گیری است که بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. چرا که به صورت ظاهری، آخرین حلقه ی زنجیره تصمیم هاست؛ همان جایی که مهر نهایی زده می شود. در حالی که «تصمیم سازی» به عنوان فرایندی زیرساختی، کمتر دیده می شود؛ ولی نقش آن در کیفیت و نتایج نهایی تصمیم ها انکارناپذیر است.
در تمام محیط های کاری و اجتماعی، از خانه گرفته تا مدرسه، دانشگاه و محل کار، همواره فردی وجود دارد که مسئول انتخاب نهایی و صدور تصمیم است؛ به چنین فردی «تصمیم گیرنده» می گویند. اما در کنار او، افرادی هستند که در سایه، جریان تصمیم سازی را هدایت می کنند. آن ها تحلیل می کنند، پیشنهاد می دهند و گزینه ها را روی میز می گذارند. این افراد همان تصمیم سازها هستند؛ کسانی که مسیر فکر و جهت گیری تصمیم را طراحی می کنند، هرچند که صدور رأی نهایی با شخص دیگری باشد.
مفهوم تصمیم سازی چیست؟
یکی از ارکان کلیدی در فرایند تصمیم گیری، انتخاب است؛ انتخاب از میان مجموعه ای از گزینه ها که هر یک ویژگی ها، مزایا و چالش های خاص خود را دارند.
در مسیر تصمیم گیری، مهارت حل مسئله نقش مهمی ایفا می کند. این مهارت به ما کمک می کند تا وضعیت را تحلیل کنیم، گزینه های محتمل را شناسایی کنیم و نهایتاً یکی از آن ها را به عنوان تصمیم نهایی انتخاب نماییم.
در بسیاری از موقعیت ها، چه در فضای خانوادگی و چه در ساختارهای پیچیده سازمانی، معمولاً فردی مشخص به عنوان تصمیم گیرنده مسئول صدور رأی نهایی است. اما آنچه اغلب مورد غفلت قرار می گیرد، نقش کلیدی افرادی است که تا پیش از این انتخاب، اطلاعات را گردآوری کرده، منابع را شناسایی، گزینه ها را فهرست و هزینه ها و مزایا را تحلیل کرده اند.
این افراد، که در واقع پایه های تصمیم گیری را شکل می دهند، تصمیم ساز نامیده می شوند.
وظایف اصلی یک تصمیم ساز عبارت اند از:
- تحلیل دقیق اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم؛
- جستجو و معرفی منابع معتبر و مرتبط؛
- فهرست کردن گزینه های قابل انتخاب؛
- ارزیابی نتایج محتمل و هزینه های هر گزینه؛
- و ارائه دیدگاه های کارشناسی به فرد تصمیم گیرنده.
شناخت درست از فرق تصمیم ساز و تصمیم گیرنده به ما کمک می کند تا نظام های تصمیم گیری را دقیق تر طراحی کنیم و از پتانسیل فکری افراد بیشتری در مسیر انتخاب بهره بگیریم.
مرور تجربه شخصی در سال ۹۸: مواجهه با سبک های مدیریتی گوناگون
در طول سال ۱۳۹۸، به عنوان مشاور با ۱۵ مجموعه صنعتی، خدماتی و توزیعی همکاری داشتم (شامل ۱۱ واحد صنعتی و ۴ واحد خدماتی و توزیعی). هر کدام سبک مدیریتی و دیسیپلین منحصربه فردی داشتند. برخی بی نظم، برخی منظم؛ برخی عجول، برخی کند؛ بعضی بدون هدف مشخص، و برخی دیگر با برنامه ریزی دقیق اما فاقد نیروی اجرایی اثربخش!
در میان این تجارب، همکاری با شرکت روغن موتور پردیس به مدیریت آقای مهندس کریمی رحمت آبادی نقطه عطفی برایم بود. شخصیتی کاریزماتیک، پرتلاش و الهام بخش. کسی که از یک چاله سرویس ساده آغاز کرد و در کمتر از دو دهه به صادرکننده نمونه استان بدل شد. او در بازارهای آفریقا جایگاهی تثبیت شده یافت؛ و همه این ها به لطف فهم عمیقش از فرق تصمیم ساز و تصمیم گیرنده بود.
فرق تصمیم ساز و تصمیم گیرنده چیست؟
در اغلب فضاهای تصمیم گیری، نقش تصمیم گیرنده کاملاً واضح است: فردی که امضای نهایی را می زند. اما کمتر به این نکته توجه می شود که تصمیم سازها همان کسانی هستند که بستر تصمیم را فراهم می کنند. آن ها:
- اطلاعات لازم را جمع آوری و تحلیل می کنند؛
- فرصت ها را شناسایی و تهدیدها را گوشزد می کنند؛
- و راه حل ها را در اختیار فرد تصمیم گیرنده قرار می دهند.
در واقع، تصمیم ساز مواد خام تصمیم را فراهم می کند و مانند مشاوران خبره، ساختار تصمیم را می سازد؛ اما تصمیم گیر، مهندس نهایی این سازه فکری است.
اگر به دنبال تصمیم سازی مؤثر در سازمان خود هستید، استفاده از خدمات مشاوره کسب و کار مؤسسه ایده می تواند راهکاری حرفه ای و قابل اعتماد باشد؛ به ویژه زمانی که تحلیل داده ها، طراحی سناریوها و انتخاب استراتژی مناسب اهمیت بالایی دارد.
قدرت گوش دادن؛ وجه تمایز مدیران موفق
آنچه در شخصیت مهندس کریمی برجسته بود، تمایل شدید به «شنیدن» بود، نه صرفاً «حرف زدن». در طول همکاری، کمتر مدیری را دیدم که تا این اندازه پذیرای نظرات متفاوت، و حتی مخالف باشد. او به درستی درک کرده بود که رمز موفقیت در گوش سپردن به تصمیم سازان نهفته است؛ کسانی که می توانند دیدگاه هایی تازه، راهکارهایی متفاوت و هشدارهایی هوشمندانه ارائه دهند.
تصمیم سازان پشت پرده؛ ریشه در تربیت و فرهنگ سازمانی
شاید یکی از دلایل موفقیت مهندس کریمی، حضور پدری کارآفرین باشد که روحیه تصمیم سازی را در او نهادینه کرده است. در بسیاری از کسب و کارهای صنعتی، تصمیم سازهای اثرگذار در پشت صحنه، نقشی کلیدی در موفقیت نهایی ایفا می کنند. این فرهنگ، باید از سطوح بالای مدیریت نهادینه شود: اعتماد به فرایند تصمیم سازی، حتی اگر تصمیم گیرنده نهایی خود مدیر باشد.
وقتی تصمیم سازی مهم تر از تصمیم گیری می شود
تفاوت اساسی بین تصمیم ساز و تصمیم گیرنده، در نگاه حرفه ای به فرایند تصمیم گیری نهفته است. مدیرانی که تصمیم سازی را جدی می گیرند و به صدای تحلیل گران، مشاوران و همکاران خود گوش می سپارند، در نهایت تصمیم هایی دقیق تر، هوشمندانه تر و کم ریسک تر خواهند گرفت. فرق تصمیم ساز و تصمیم گیرنده فقط در جایگاه اجرایی نیست؛ در نوع نگرش، مدل ذهنی و میزان پذیرش دیدگاه های مختلف نیز خلاصه می شود.
