شلمچه، یکی از مهم‌ترین مناطق مرزی ایران و عراق، در استان خوزستان قرار دارد. این منطقه که نزدیک‌ترین نقطه مرزی ایران به شهر بصره در عراق محسوب می‌شود، در جنگ تحمیلی نقش استراتژیک مهمی داشت. شلمچه اولین محور تهاجم ارتش بعث عراق در آغاز هشت سال دفاع مقدس بود و به یکی از نمادهای مقاومت مردم ایران تبدیل شد.
شلمچه در تاریخ و فرهنگ ایران
شلمچه تنها یک منطقه جنگی نیست، بلکه به واسطه حضور امام رضا (ع) در مسیر هجرت به خراسان نیز از نظر مذهبی اهمیت دارد. نقل است که امام رضا (ع) در مسیر حرکت خود از مدینه به خراسان، از نخلستان‌های شلمچه عبور کرده و شبی را در این منطقه سپری کرده‌اند.
نقش شلمچه در دفاع مقدس
در طول جنگ ایران و عراق، شلمچه به یکی از کلیدی‌ترین محورهای درگیری‌های نظامی تبدیل شد. از ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ که ارتش عراق از این منطقه وارد ایران شد، تا عملیات‌های متعدد نیروهای ایرانی برای بازپس‌گیری آن، شلمچه همواره خط مقدم نبرد بود.
مهم‌ترین عملیات‌های انجام‌شده در شلمچه
- عملیات بیت‌المقدس (۱۳۶۱): که به آزادسازی خرمشهر منجر شد، اما منطقه شلمچه همچنان در اختیار عراق باقی ماند.
- عملیات رمضان (۱۳۶۱): با هدف نفوذ به مواضع دشمن در شرق بصره، که به یکی از سخت‌ترین نبردهای جنگ تبدیل شد.
- عملیات کربلای ۴ (۱۳۶۵): که در منطقه شلمچه و آبراه‌های اطراف آن انجام شد.
- عملیات کربلای ۵ (۱۳۶۵): بزرگ‌ترین و موفق‌ترین عملیات در منطقه شلمچه، که به شکست خطوط دفاعی عراق و بازپس‌گیری کامل این منطقه انجامید.
عملیات کربلای ۵؛ نقطه عطف در تاریخ جنگ شلمچه
در دی‌ماه ۱۳۶۵، عملیات بزرگ کربلای ۵ با رمز “یا زهرا (س)” آغاز شد. در این عملیات که ۱۵۰ کیلومتر مربع وسعت داشت و ۲۲ لشکر از ایران شرکت کردند، قوی‌ترین خطوط دفاعی ارتش صدام فرو ریخت. نیروهای بعثی که با کمک مستشاران خارجی استحکامات گسترده‌ای در شلمچه ایجاد کرده بودند، تا عمق ۹ کیلومتری خاک عراق عقب رانده شدند.
در این عملیات، ارتش عراق ۱۴۰ تیپ به منطقه اعزام کرد که ۸۱ تیپ به‌طور کامل نابود شدند. همچنین، ۳۴ تیپ دیگر ۵۰ درصد تلفات دادند و ۱۰ درصد از نیروهای هوایی عراق منهدم شد. این شکست، یکی از سنگین‌ترین تلفات انسانی و تجهیزاتی ارتش بعث را رقم زد.
شلمچه امروز؛ زیارتگاه شهدا و نماد ایثار
پس از جنگ، شلمچه به یکی از مهم‌ترین مناطق راهیان نور تبدیل شد. امروزه زائران بسیاری از سراسر ایران به این منطقه سفر می‌کنند تا در کنار یادمان شهدای شلمچه، به شهدا ادای احترام کنند.
